По цела година земање мостри и мерења, сега се знае кој го загадува воздухот во Куманово, Кавадарци, Гостивар, Струмица и Струга. И тоа посебно за секој месец
Меѓу различните општини има разлики во мислењата за тоа кој е најголемиот загадувач, што значи дека локалните власти ќе мора да преземат различни мерки доколку сакаат да го подобрат квалитетот на воздухот.
На настан во хотел во Скопје, владините претставници и странските делегации први ги слушнаа резултатите од едногодишното истражување на домаќинствата за загаденоста на воздухот во петте поголеми градови во земјата – Куманово, Кавадарци, Гостивар, Струмица и Струга.
,Министерството за животна средина и просторно планирање ќе продолжи да се залага за спроведување на мерките за подобрување на квалитетот на воздухот и да соработува со сите релевантни актери за да ја постигнеме нашата заедничка цел за подобар квалитет на воздухот и здрава животна средина за идните генерации.,
вели вицепремиерот и министер за животна средина Изет Маџити.
Ова не е првпат министер да ги кажува овие работи. Ниту пак е оценка дека оваа борба не е лесна за државата.
,Загадувањето на воздухот е значаен предизвик во оваа земја што влијае на многу граѓани кои живеат во области со лош квалитет на воздухот.,
изјави постојаниот претставник на УНДП Армен Григорјан.
Но, од оваа зима, освен во Скопје, стана познато кои се изворите на загадување на воздухот во петте споменати градови. Ова е уште една шанса централните и локалните власти конечно да излезат од ќорсокакот.
Како се мери – Што го загадува воздухот
На влезот во Штип при доаѓањето од Скопје, од десната страна, во зграда скриена од висока вегетација се наоѓа Научно-истражувачкиот центар „Амбикон“. Работи заедно со Универзитетот „Гоше Делчев“. Во лабораториите лоцирани на горниот кат, тим од професори и лабораториски персонал лани секој ден испитувал и мерел примероци од филтри поставени во пет општини во државата – Куманово, Кавадарци, Гостивар, Струмица и Струга.
Процесот на тестирање на филтрите е деликатен и долг. Но, тоа дава точни резултати за факторите на загадување, односно што всушност дишат граѓаните кои живеат или роамираат во близина на филтерот.
,Значи целиот процес започнува од тука. Сите филтри кои почнуваме да ги кондиционираме прво се ставаат во оваа комора и се складираат под контролирани услови – температура и влажност –,
Универзитет „Гоше Делчев“ – изјави Бобан Самарџиски, лаборант на „Амбикон“ од Штип.
Секоја микрочестичка депонирана на филтерот мора да помине низ рацете на лабораториските техничари. Некои дури и неколку пати, додека не се добијат целосно точни мерења.
,Филтерот се поставува на вагата и откако ќе се стабилизира, ја снимаме вредноста и потоа повторно го враќаме филтерот во комората за складирање. По 24 часа повторно го мериме истиот филтер и по целиот тој процес ја добиваме информацијата за концентрацијата на прашина изразена во микрограми на кубен метар.,
вели Самарџински.
По завршувањето со финалните мерења за добивање на првичните информации, следува процес на внесување на користениот филтер во машина која со помош на рендген дава јасна слика за металот сместен во филтерот. Атмосферата на градот, но и во колкава количина е изразена.
,Целиот овој метод не е деструктивен, што значи дека откако ќе се анализира филтерот, тој не се нарушува и може да се користи во понатамошна анализа. Со помош на овој инструмент детектираме елементи кои се движат од натриум до ураниум.,
Вели Ана Михаиловска, лаборант, „Амбикон“, Универзитет „Гоше Делчев“ – Штип.
Греење, транспорт, огнови, рудници…
Просторот е релативно мал, но опремата што ја има персоналот на Ambicon е релативно нова и софистицирана. Со ваква опрема тие се модерна лабораторија способна да врши сложени истражувања. Тимот предводен од професорот Дејан Мираковски го откри следново:
Во Струмица највисоко е загадувањето во зимските месеци, најмногу поради согорувањето на биомасата, односно загревањето на домовите со печки на дрва, пелети и други растителни производи. Вториот главен извор на загадување е сообраќајот, кој е нешто поголем во потоплите месеци. Во текот на зимските месеци, согорувањето на пожарите на отворено предизвикува и значително загадување.
Во Струга, пак, загадувач број еден е сообраќајот, особено во лето – кога е шпиц на туристичката сезона. Втор извор на загадување е согорувањето на нафта и мазут, особено во пролет, а трет е греењето на куќите.
Од друга страна, во Куманово на годишно ниво најголемо загадување на воздухот доаѓа од загревањето на куќите со биомаса и покрај тоа што тоа е карактеристично само за зимските месеци. Следува сообраќајот кој е поизразено загадувач во летните месеци.
,Рано сабајле го палиме шпоретот на дрва. Повторно, луѓето се на работа. А потоа, кога ќе се вратат дома, интензитетот на користење на овие уреди повторно се зголемува, што доведува до два екстремни врвови во емисиите. Од 6 до 8 часот наутро, а потоа од 18 до 2 часот по полноќ, кога концентрацијата почнува да опаѓа,
– вели професорот Мираковски.
Овие наоди не се ексклузивни за Македонија. Така беше и во западноевропските и другите светски метрополи, каде што квалитетот на воздухот се подобри преку овој процес. Професорот Мираковски е оптимист дека и земјата може да оди по тој пат, бидејќи загадениот воздух е одговорен за прерана смрт и развој на посериозни болести кај населението.
,Треба да се реализираат многу активности. Некои од нив се брзи и можат веднаш да се применат. На пример, миење патишта и засадување повеќе вегетација на суви области. Да ги направиме помалку подложни на корозија не е нешто на што треба да трошиме многу време. Замена на парното веројатно бара повеќе пари, но денес ќе имаме ефикасни и економични системи. Ние не само што ќе ја заштитиме животната средина, ќе ја подобриме и економичноста и ефикасноста на тие системи за покрај подобар квалитет на воздухот, луѓето да добијат и економски придобивки, иако само тоа е доволно.,
рече професорот Мираковски.
Кавадарци ќе гради обиколница
Посетивме две од петте општини кои добија алатка за подобрување на квалитетот на воздухот. Кавдарси се наоѓа во централниот дел на Тиквешката Котлина. Географската локација на градот го прави подложен на високо загадување, бидејќи воздухот не е свеж.
Една од карактеристиките на Кавадарси е тоа што е индустриски град. Секојдневно градскиот бетон го „газат“ тешки товарни возила, често низ централното градско јадро.
Според истражувањата, греењето на домовите е главниот извор на загадување на воздухот во зимските месеци. Но, минералната прашина е главен извор во текот на годината, а сообраќајот не заостанува, особено во летните месеци.
Дел од решението за подобар воздух градоначалникот гледа во изградбата на обиколницата.
,Тоа значи дека на дневна основа гледаме околу 700 тешки товарни камиони кои превезуваат повеќе од 40 тони стока, кои создаваат прашина и загадување на воздухот преку согорувањето на нивните мотори, целосно ќе бидат изместени од градското подрачје и ќе имаат. обиколница за транспорт. Тој проект е проценет на 10 милиони евра и е прифатен со одлука на Владата,
– изјави Јанчев.
Градоначалникот се надева дека обиколницата ќе го намали загадувањето од сообраќајот. Но, за главниот проблем во зима, загадувањето од затоплувањето на домовите, тој вели дека единствено решение е гасификацијата – и за домовите и за индустријата.
,Она што го направивме во вид на истражување и анализа со повеќе од 9 илјади семејства – околу 70 отсто од нив се согласуваат со гасификацијата. Сепак, интересно е да се забележи дека меѓу оние што моментално се греат на дрва, пелети, нафта или струја, повеќе од 60 отсто од нивните домови имаат инсталиран радијатор. Тоа значи дека нема да ги изложуваме луѓето на големи дополнителни инвестиции,
– вели Јанчев.
Ќе се садат дрвца низ Гостивер
Гостивар се наоѓа во друга котлина, Полоска. Сепак, фактот што има повеќе воздух од Кавадарското не го прави имун на загадувањето на воздухот.
За општината е карактеристично што најголемото загадување доаѓа од минералната прашина, главно поради големиот број рудници, а од неодамна и од активностите на „Бехтел и Енка“. Горештините и сообраќајот се фактор во зимските месеци, но во помала мера.
,Почетокот на работите на изградбата на автопатот Гостивар-Буцозчани, исто така, создаде прашина, создадена е значителна прашина и тие фотоприказни покажуваат трупање прашина токму на местата каде што се работи. Штом ги слушнавме резултатите, контактиравме со рудниците и со Бехтел и Енка,
изјави Џуди Џелили, раководител на секторот за животна средина при општина Гостивар.
Изградбата на автопатите не е долгорочен извор на загадување, но се други фактори како што се греењето и сообраќајот. Затоа, општина Гостивар одржа фокус групи на граѓани, на кои им беше понудено да изберат една од трите опции за почеток.
„Од трите пропишани мерки, првата мерка беше проширување и пошумување на зелените површини во градот. Втората беше за енергетска ефикасност на градинките, основните и средните училишта и третиот сет мерки беше за опрема за чистење улици, метли. Ние тогаш Одлучивме да создадеме шуми и да ги прошириме зелените површини бидејќи така ќе се намали прашината и ќе добиеме повеќе сенка и повеќе чист воздух низ дрвјата и зелените површини.,
– вели Џалили.
Така, во уште пет општини во земјава сега се знае од каде доаѓа загадувањето на воздухот. Јавно се познати и заложбите и проектите на локалните власти за почиста животна средина.
Ништо не се случува преку ноќ, но секој треба што поскоро да почне да ги претвора идеите во реалност. Оваа и зимата потоа, промените на температурата ќе донесат опасно високи концентрации на ПМ-честички и други загадувачи кои не само што ги разболуваат луѓето, туку и умираат порано.
