Жителите на прилепското село веќе втора недела не дозволуваат камионите на „Бехтел и Енка“ да стигнат до рудникот за суровина лоциран на блискиот рид. Причината е што по првото минирање пукнале ѕидовите на околу 20 куќи и локалната црква. Започна и правната битка
Од Јавното претпријатие за државни патишта велат дека нивна работа е да се грижат за националните интереси а тоа е да го градат автопатот Прилеп-Битола. Сепак, тие оставаат простор за компромиси
На десет километри североисточно од Прилеп се наоѓа селото Оравец. Живописно е краток збор за да се опише што природата го подарила ова место. Има 23 постојани жители, но многу луѓе се вселиле во последните петнаесет години, така што во пракса бројката е многу поголема. Велат – што е Водно за Скопје, Ориовац за Прилеп.
„Има 217 куќи, селото расте. Општината пред една година направи детален урбанистички план во кој беа опфатени градинки, училишта, спортски терени, амбуланта, противпожарна служба, паркови и зеленило. Тој детален урбанистички план опфати 200 – Таму е простор за 300 куќи во кои можат да се сместат семејствата“.
вели Рубин Ружановски, жител на Ориовац.
Но, пред околу еден месец мирот беше нарушен поради минирање на ридот над селото. Машина на „Бехтел и Анка“ почна со ископ на суровини за изградба на автопатот од Коридорот 10-Д кој треба да ги поврзе Прилеп и Битола.
Затоа жителите го блокираа излезот од регионалниот пат кон селата Оравец и Крстек. Веќе две недели не даваат дозвола да одат на ископ.
„Почнаа да ја кршат планината, почнаа да експлодираат, почнаа да удираат со мотики толку силно што не вознемирија во целото село најпрвин започнаа блокада на кампот, но тие не престанаа да работат, па продолживме понатаму, го блокиравме патот за да немаа пристап до рудникот“.
– вели Рузановски.
Куќата на Маријан Пурдановски исто така беше меѓу куќите оштетени од минирањето. Со семејството пред десет години се преселил во Ориовац. Тој вели дека пред експлозиите се огласиле сирени кои се чувствувале како земјотрес. Подоцна забележале дека има пукнатини на ѕидовите од куќата, најмногу на вториот кат.
„Две експлозии, од кои втората беше застрашувачка. Барем овде на мојата локација, во овие простории на мојот објект, беше многу гласно. Се чувствуваше така – инстант пукнатини. Исто така на долниот кат, но најмногу овде горе Има Овде пукнатини, а тука нема пукнатини“, реновирање на ѕидови.
– вели Пурдановски.
Пурданоски вели дека освен сирените, немало друго соопштение за минирањето. Но, и да ги има, нема начин да се заштитат.
„Тоа е само од една експлозија. Што е следно? Ориовац се наоѓа во пештерите. Тие пештери не се доволно истражени за да се види колку се длабоки. Секоја експлозија ја загрозува секоја куќа“.
додава тој.
Вели дека сега живее во неизвесност.
„Немаме причина да предвидуваме што и како ќе се случи понатаму. Го чекаме одговорот. Поднесовме некои барања. Барем да ни испратат писмо во кое ќе им кажат дека од утре ќе биде вака и ќе биде вака“,
Тој мисли.
Жителите на Оравец ни испратија фотографии од оштетувања на други објекти. Според неговата груба проценка, пукнатини се појавиле во дваесетина куќи.
Оштетена е и селската црква „Свети Димитрија“, која датира од 19 век, велат од црковниот одбор.
По ерупцијата, старите пукнатини се проширија и погоре.
вели членот на црковниот одбор Гоце Бошкоски.
Жарко Стевановски е адвокат од Прилеп кој гради куќа во Ориовац и планира да живее тука со семејството.
„Најдовме шокантни податоци, врз основа на постојната законска регулатива за утврдување на јавен интерес, кои ќе му овозможат на стратешкиот партнер „Бехтел и Енка“ веднаш да започне со експлоатација без докажување на исполнувањето на основните услови врз основа на поднесеното барање. секој што има концесија во оваа земја“,
Жарко Стевановски смета – адвокат.
Тој до Основниот суд Прилеп поднел предлог за обезбедување докази врз основа на Законот за парнична постапка. Судот треба да ја утврди фактичката состојба со увид на лице место сам или во соработка со вештаци.
„Истовремено, поднесовме иницијатива пред Уставниот суд за оспорување на уставноста на тој фамозен член 10 став 4, кој дозволува стратешки партнер на државата веднаш да започне со експлоатација врз основа на барање доставено до нив од јавноста. Има закон за утврдување интереси, ние како жители на овие населени места го имаме Уставот, а како што сите знаеме Уставот е врховен правен акт во државата и сите останати мора да подлежат на него“.
Тој вели.
Во член 10 став 4 од Законот за утврдување јавен интерес се вели:
„Кога се користат сопствените јами и рудници за целите на проектот, инвеститорот и стратешкиот партнер ќе ги почитуваат сите важечки прописи за минерални суровини, освен што на Стратешкиот партнер ќе му биде дозволено да започне со истражување и експлоатација на минералните суровини со цел како веднаш штом инвеститорот го поднесе барањето за доделување концесија за истражување и експлоатација,
Ова не е единственото место во земјава каде жителите протестираат против изградбата на автопатиштата од коридорите 8 и 10Д. Претходно протести имаше и во селото Крн Камен кај Прилеп, како и во селото Долна Бањица кај Гостивар.
Во јануари годинава почнаа ископувањата на локацијата Крн Камен, на десетина километри јужно од Прилеп, за да се обезбеди тампон за делницата Прилеп-Битола. Но, местото е познато наоѓалиште на минерали и важно природно наследство.
Овде е пронајден минерал со уникатни карактеристики, именуван по земјата – Македонит. Активистите на Комитетот за заштита на природното и културното наследство успеаја да ги стопираат ископувањата во делот кој е истражен и потврден како наоѓалиште, но ископувањата продолжија во делот кој се уште не е истражен.
„Успеавме да ги натераме да го напуштат локалитетот и сега да престанат да го ископуваат, но, од друга страна, може ли да кажам дека успеавме да го заштитиме – не можам да кажам, бидејќи локалитетот Кара Камен е полн со минерали и кристали. Извадени се околу 300 камиони“.
вели активистот Ѓорѓи Георгиовски.
Од друга страна, во Гостиварско земјоделското земјиште на кое се одгледува познатиот бањички кромид требаше да им се земе на селаните од Долна Бањица и на него да се изгради камп за работниците кои ќе го градат новиот автопат.
Но, по силното противење на локалното население, дел од плодното земјиште ќе им остане, а кампот ќе се гради на територијата на општина Врапиште. Со експропријацијата ќе се одземе само земјиштето каде што треба да поминува автопатот, како и земјиште за изградба на асфалтни и бетонски подлоги.
„Задоволни сме од наша страна. Но, не сме целосно задоволни. Подобро ќе беше да останат само нивите и само ходникот каде што минува патот. Но, на овој начин чувствуваме победа која малку по малку ја спасивме од земја, за да имаме кон што да работиме. Немаше никаде на друго место“,
М.З. вели Насир Асипи, претседател на. Долна Бањица.
Што ќе биде со барањата на жителите на Оравец, побаравме од јавното претпријатие државни патишта како инвеститор и „Бехтел и Енка“ како изведувачи. Од ЈПДП ни одговорија дека соработуваат со сите надлежни органи и дека веќе поделиле документи со прилепската полиција и општина Прилеп – дека Оравец нема законски пречки да работи. Но, за разлика од жителите, тие тврдат дека последиците од експлозијата се минимални.
„Најблискиот објект до местото на експлозијата е оддалечен точно 706 метри, каде што се поставени мерни инструменти кои мерат бучава и вибрации, според кои се гледа дека и вибрациите и бучавата се минимални.
Бараат јавно претпријатие за државни патишта.
Но, одговарајќи на нашето следно прашање дали ваквите протести веќе ја забавија изградбата на автопатиштата, ЈПДП остава простор за компромис.
„Протестите и граѓанските немири се составен дел на сите големи стратешки проекти, така што овој проект не е исклучок. Локалните жители покренуваат иницијативи за заштита на нивните локални интереси за кои сметаат дека се загрозени. Од друга страна, државата се грижи за севкупните интереси… Ќе продолжиме да ги решаваме недоразбирањата и во иднина на мирен и разумен начин и со заемно задоволство на засегнатите страни“.
Додај од таму.
Добивме неконкретен одговор од „Бехтел и Енка“, кој најмногу се однесуваше на претходните проекти на конзорциумот на Балканот. За земјава, освен што со задоволство соработуваа со македонската влада, велат и:
„Во Северна Македонија ќе го спроведеме овој проект со главен фокус на вработување и ангажирање локални вработени и компании секогаш кога е можно и во тесна соработка со локалните заедници и образовните институции.
Велат од „Бехтел и Анка“.
И колку се далеку работите на теренот? како и претходно извештај за набљудување, што се однесува на состојбата заклучно со крајот на февруари, во тек е геотехничка истрага на подлогата за делница еден, Тетово – Гостивар, делница два, Гостивар – Бучојани и делница четири, Прилеп – Битола. На истите делови се вршат и земјени работи. Само на делницата еден, Тетово-Гостивар, почна и изградба на објекти, но не пишува кои. На делница 3 Требеништа-Ќафасан не се започнати активности.
Бидејќи договорот со Бехтел и Енка е таен, не може да се провери дали оваа динамика е воспоставена или не. Од ЈПДП велат дека се се одвива според планот, а делниците Тетово-Гостивар и Прилеп-Битола ќе бидат готови до крајот на 2027 година.
Во однос на досега исплатените средства, на списокот со извештаи од надзорот се забележани 10 исплати, од кои последната на 29 декември 2023 година, последен работен ден од претходната година. Севкупната сметка досега е 14,5 милијарди динари, односно околу 235 милиони евра.
Оваа сума заедно со очекуваните нови исплати допрва ќе стане предмет на интерес, ако се земе предвид што според очекувањата идниот премиер изјави на 16 мај годинава. Рестијн Мицкоски зборуваше за две опции.
„Едниот е да го раскинеме договорот и да одиме на арбитража, да платиме милиони евра и да немаме автопат, а другото да го адаптираме договорот за кој веќе имаме прелиминарни преговори, со што ќе се забрза проектот и ќе се реализира проектот корист на практичен пристап, за да можат граѓаните да го добијат автопатот, но тој мора да се адаптира затоа што тој што го потпиша оваа влада, за жал, можам да кажам донекаде, поради големите правни проблеми Не, инвестициските проблеми и технички проблеми“,
– вели Миковски.
Иако ги прашавме, во одговорот на Бехтел и Енка немаше ниту збор за ставовите на Миковски. Од ЈПДП, пак, директно не одговорија дали е можно повторно преговарање, но изнесоа неколку факти – дека договорот е потпишан, дека е финансиран и спроведен на терен. Појаснување за ставот на Микоски побаравме и од ВМРО-ДПМНЕ, но не ни одговорија.
Прашање е и колку информации ќе добие јавноста доколку повторно се преговара за преговорите, како што бараа „Бехтел и Енка“, а претходната власт прифатија, договорот да не се објавува. Бидејќи опозициската ВМРО-ДПМНЕ бараше документот да биде јавно објавен, интересно ќе биде да се види како ќе биде претставен од позиции на власт.
Ова се големи прашања. Во Ориовац, пак, фокусот е на локалните проблеми – ќе им ја надомести ли некој штетата и дали ќе ги спасат куќите и црквата?
