„На пат да го посетам Тимфу – главниот град на Бутан, се најдов седнат наспроти човек по име Карма Ура, додека ги истурав цревата од повраќање. Можеби беше заради фактот што човекот се викаше Карма, или реткиот воздух, или тоа што патувањето секогаш ми ја топи одбраната – ама решив да му признаам нешто многу лично:
Не многу одамна, навидум од нигде никаде, имав пар вознемирувачки симптоми: краткост на здивот, вртоглавица, намалено чувство во дланките и стапалата. Отпрвин се плашев дека имам срцев удар, или дека полудувам. Па, отидов на доктор, направив низа тестови и открив…
– Ништо, ме пресече Ура.
Уште пред да ја завршам реченицата, човеков знаеше дека моите стравови беа неосновани. Не умирав, барем не така брзо како што мислев. Имав паничен напад“, пишува Ерик Винер за BBC.
Вчудоневиден, но нетрпелив да ги чуе деталите, прашал зошто баш сега – кога животот му оди невообичаено добро и што може да направи околу тоа.
– Треба да помислуваш на смртта барем пет минути дневно. Ќе те излечи“, му одговорил Ура. – Ти си болен од она нешто, оној страв од смртта, стравот од умирачка пред да го постигнеме тоа што го сакаме или да си ги видиме децата како растат. Тоа те мачи.
– Но, зошто би сакал да размислувам за нешто толку депресивно?
– Богатите луѓе на Западот, тие немаат допрено мртви тела, свежи рани, скапани нешта. Тоа е проблем. Тоа е човечката реалност. Мораме да бидеме подготвени за моментот кога ќе престанеме да постоиме.
Ова хималајско царство – Бутан, е најпознато по високиот степен на општонародна национална среќа; тоа е земја каде задоволството наводно владее, а тагата тешко го пробива патот. Бутан е навистина специјално место, а и Ура е специјален човек – директор на Центарот за студии на Бутан. Сепак, според Винер, оваа специјалност има две лица, и не е така „сончева“ како замислената утописка Шангри-Ла, како што би ја замислиле повеќето.
Всушност, со предлогот да размислува за смртта барем еднаш дневно, Ура бил прилично мек со Винер; Во бутанската култура, се очекува човек да мисли на смртта пет пати на ден. Тоа е доволна карактеристика за било која земја да се смета за „специјална“, но иронијата е уште поголема заради фактот што Бутан е небаре синоним за среќа. Дали можеби Бутан е земја на очај и темнина?, прашува Винер.
Не мора да значи. Некои понови истражувања сугерираат дека Бутанците може да се на правиот пат. Во студијата од 2007, психолозите од универзитетот во Кентаки – Натан Дивал и Рој Бомсајтер, поделиле неколку ученици во две групи. На едната ѝ било речено да размислува за болна посета на забарот, додека другата требало да размислува за сопствената смрт. Потоа им било дадено да комплетираат дел од збор, како на пример „јо___“. Тие што размислувале за смртта покажале поголема тенденција да напишат позитивен збор, како „joy“ (радост). Тоа ги навело научниците да заклучат дека „смртта е психолошки заканителен факт, но кога луѓето размислуваат за неа, се чини дека автоматски системот почнува да трага по среќни мисли“.
Тешко дека ова би го изненадило Ура или било кој друг Бутанец. Тие знаат дека смртта е дел од животот, сакале ние или не, и дека игнорирањето на таа суштинска вистина доаѓа со голема психолошка цена.
Линда Лиминг – автор на книгата „A Field Guide to Happiness: What I Learned in Bhutan About Living, Loving and Waking Up“ (прев. Теренски водич кон среќата: Што научив во Бутан за живеењето, сакањето и будењето), го знае истово. „Сфатив дека размислувањето околу смртта не ме депримира. Прави да користам моментот и да гледам нешта што обично не би ги видела“, пишува таа. „Мојот најдобар совет е: одете таму. Мислете на немисливото, нештото што за што се плашите да мислите – неколку пати на ден“.
За разлика од Западот, Бутанците не ја потиснуваат смртта. Смртта и сликите со смрт се насекаде, особено во будистичката иконографија, каде што ќе наидете на колоритни, ама брутални илустрации. Никој во Бутан, дури ни децата, не ги покрива очите пред овие слики или пред ритуалните танци кои прикажуваат умирање.
Бутанците се изборуваат со тагата преку своите ритуали, кои се големи и заеднички. Откако некој ќе умре, постои 49-дневен период на жалење, кој вклучува детални, внимателно оркестрирани ритуали. „Тоа е подобро од било кој антидепресив“, сугерира Цеванг Дендуп – бутански актер. Преку овој период, Бутанците може да делуваат како да се отсечени од реалноста, како да се во фаза на одрекување. Не се. Тие жалат преку ритуалот.
Зошто така „радикален“ став кон смртта? Едно од објаснувањата за тоа зошто народот во Бутан размислува за смртта толку често, е што смртта е насекаде околу нив. За така мала нација, постојат многу начини да се умре. Еден од нив се извиените, опасни патишта. Друг се мечките, трет се отровните печурки итн. Друго објаснување се длабоко вкоренетите будистички верувања во земјата, особено верувањето во реинкарнација. Како што велат будистите, не треба да се плашиш од смртта ништо повеќе отколку што се плашиш да ја фрлиш старата облека.
Сето ова не значи дека Бутанците не се подложни на страв или тага. Секако дека се. Но, како што потврдува и Линда, тие не бегаат од овие емоции.
„Ние на западот, кога сме тажни, сакаме тоа да го поправиме. Се плашиме од тагата. Таа е нешто што треба да се преболи, да се лечи. Во Бутан постои прифаќање. Таа е дел од животот“, пишува Лиминг.
„Лекцијата на Ура остана врежана во мене. Се трудам да мислам на смртта еднаш дневно. Освен кога сум особено под стрес или ќе ме обземе некое необјасниво лошо расположение. Тогаш мислам на смртта два пати дневно“.
