Париз, 5 јануари 2022 (МИА) – Под насловот „Балканот, првата европска жртва на кризата со цените на енергијата“ париски „Ле Монд“ се осврнува на зголемените цени на електричната енергија во Европа, што наведоа некои земји од Балканот да ја прекинат струјата на кратки периоди, што ги натера жителите да ги извадат генераторите, јавува дописникот на МИА.
Косово, балканска земја со 1.8 милиони жители, е меѓу првите жртви на актуелната енергетска криза во Европа. Поради скокот на цените на мегават-часовите (MWh), националната енергетска компанија КЕДС, која има монопол на дистрибуцијата на електрична енергија, одлучи од 23 декември 2021 година да спроведе алтернативни двочасовни кратења низ целата земја, како дел од „итен план за ограничување на потрошувачката“, во услови на криза претставена како „еден од најголемите предизвици од војната“ што доведе до независност на земјата во 1999 година, започнува опширниот текст на париски „Ле Монд“.
Првата причина за оваа криза е рекордната потрошувачка поради многу ниските температури и масовното присуство на дијаспората за дочекот на крајот на годината, сето тоа додека главната електрана во земјата моментално е исклучена од технички причини. Меѓутоа, во исто време, Косово, кое е една од најсиромашните земји во Европа, одеднаш веќе немаше средства да се снабдува од меѓународните пазари. „Нормално цените се околу 70 евра за MWh, но на 21 декември достигнаа 515 евра!“, напиша на Фејсбук левичарскиот националистички премиер на Косово – Албин Курти.
Покрај тоа што мораа да ги извадат своите генератори од периодите на лишување за кои веруваа дека се завршени, Косовците беа повикани и да ги фаворизираат алтернативните извори на греење. Овие мерки го разгневија населението и доведоа до протестите на 27 декември 2021 година, пред седиштето на КЕДС. Поради, тоа, владата на Косово ослободи 20 милиони евра за да ѝ овозможи на компанијата да купува струја по цена на злато. Оваа мерка веќе овозможи да се продолжи увозот, бидејќи соседна Албанија се обврза да обезбеди MWh за новогодишната ноќ. „Успеавме да го стабилизираме снабдувањето и намалувањата беа речиси укинати“, рече Курти на 27 декември 2021 година.
Дури и ако жителите на Приштина сè уште известуваат за некои прекини, „според информациите од властите, ситуацијата е значително подобрена“, потврдува Јасмина Трхуљ, директорка на одделот за електрична енергија во Енергетската заедница, институција која го надгледува европскиот пазар на енергија од Виена, Австрија. Тоа, исто така, укажува на позитивниот аспект на порастот на температурите во регионот во последните денови и е смирувачко за ризиците од зараза. „Капацитетите за интерконекција се доволни во Југоисточна Европа, проблемот е што е со високи трошоци“, објаснува таа, без да може да напредува во периодот во кој ковертот од 20 милиони евра објавен од косовската влада ќе помогне да се обезбеди понудата на земјата.
Цената на српскиот MWh, кој е репер во поранешна Југославија, секако падна во вторникот на 4 јануари на 175,26 евра (наспроти 156,30 евра во Франција), но ова ниво останува далеку над просечните 39 евра забележани во 2020 година, сепак, оваа цена на зголемувањето е тешко да се одржи за балканските земји. Меѓу најсиромашните на Стариот континент, тие имаат широка политика на јавно финансирање на тарифите за електрична енергија. Тоа им овозможува на локалното население да плаќаат за својата електрична енергија во просек повеќе од половина од цената на жителите на Европската унија (ЕУ), но се покажува исклучително скапо во услови на тековната експлозија на цените на европските пазари, продолжува понатаму париски „Ле Монд“.
Косово мораше да прогласи вонредна енергетска состојба во среда, 29 декември 2021 година, исто како што веќе направија Северна Македонија и Албанија оваа есен. Србија, исто така, пријави прекини на струја по снежните врнежи и техничките дефекти во декември 2021 година.
„Целта на овие вонредни состојби е да се обезбеди финансиска поддршка за електроенергетските компании во државна сопственост“, вели Трхуљ. Неколку екстремно загадувачки или застарени електрани, исто така, беа повторно отворени, додека јагленот останува главен извор на енергија во овие земји кои не подлежат на европските правила, почнувајќи од оние со квоти за CO2, бидејќи тие сè уште не се дел од ЕУ.
Бугарија, која е дел од ЕУ, на 15 декември 2021 година донесе радикална одлука да ги замрзне цените на струјата за сите физички лица до март. Неколку дена претходно, бугарскиот регулатор сè уште најави зголемување на цената за 11,5 отсто за 1 јануари 2022 година. Овој предлог веднаш беше опишан како „чудна случајност“ од новиот премиер Кирил Петков, кој дојде на власт на 13 декември 2021 година. Според него, неговиот мораториум треба да се искористи за да „одвои време за да се обиде да ги најде сите можни намалувања на оперативните трошоци на енергетските компании“.
Мерката ветува дека ќе биде многу скапа: бугарската влада веќе издвои 750 милиони евра за нејзино финансирање. „Од овој плик, 175 милиони евра се наменети за компаниите од електричната мрежа, но тоа е премалку за да се надоместат нивните загуби“, смета Калојан Стајков, економист во Институтот за енергетски менаџмент во Софија, тинк-тенк на работодавачите во бугарскиот електроенергетски сектор. Тој проценува дека се потребни најмалку 100 милиони евра повеќе. „Да не зборуваме дека мораториумот само го враќа проблемот назад“, рече тој, мавтајќи со заканата од банкрот на добавувачите кога се очекува цените да продолжат да растат во 2022 година. Парадоксот е што бугарските производители на енергија масовно профитираат од кризата со извоз на своите MWh вишоци по висока цена за остатокот од Балканот.
