Нобеловата награда за хемија за 2024 година им е доделена на американскиот научник Дејвид Бејкер, како и на британските истражувачи Џон Џампер и Демис Хасабис, соопшти Нобеловиот комитет на Шведската академија на науките.
Научниците ја добија наградата за „компјутерско моделирање на протеински структури“, како и за „предвидување на протеинските структури“, според образложението на одлуката на комитетот.
Појаснето е дека Бејкер, користејќи оригинален метод, го создал првиот протеин во светот, „целосно различен од сите постоечки протеини“, наречен Top7. Благодарение на неговото истражување, стана можно да се дизајнираат протеински структури кои, во принцип, не се појавуваат во природата, а не само да ја имитираат структурата на постоечките протеини.
Хасабис и Џампер се исакнале со развојот на модел базиран на технологијата за вештачка интелигенција AlphaFold2, со чијашто помош беше можно не само да се утврди структурата на сите протеини во човечкото тело, туку и однапред да се предвиди структурата на повеќе од 200 милиони протеини кои подоцна биле откриени во други живи организми.
Откритието може да има „огромен број научни примени“, од подобро разбирање како функционира „отпорноста на антибиотици“ до создавање ензимски структури кои можат да ја разградат пластиката, рече Комитетот. Кодот AlphaFold2 е јавно достапен, така што секој може да пристапи до него. До октомври 2024 година, повеќе од два милиона луѓе од 190 земји се запознаа со овој модел.
Благодарение на откритијата на лауреатите, „работата што претходно траеше неколку години сега може да се направи за неколку минути“, нагласи комитетот.
За лауреатите
Бејкер е роден на 6 октомври 1962 година. Биохемичарот е познат по тоа што развил метод за дизајнирање на протеини и предвидување на нивните тридимензионални структури користејќи програми базирани на вештачка интелигенција.
Хасабис е роден на 27 јули 1976 година и е компјутерски научник и научник за вештачка интелигенција. Работел како извршен директор на DeepMind (одделот за вештачка интелигенција на Google) и советник на владата на Велика Британија за вештачка интелигенција.
Научникот и постар истражувач во DeepMind Technologies, Џампер соработувал со Хасабис во создавањето на моделот AlphaFold AI за проучување и предвидување на структурите на протеини и аминокиселини. Во 2021 година, списанието Тајм го вклучи во списокот „100 Next“ во текот на годината кога објави околу 50 написи кои беа цитирани повеќе од 16 илјади пати.
За наградата
Нобеловата награда, која се смета за една од најпрестижните во научниот свет, се наградува со 11 милиони шведски круни, која беше коригирана изминатите години, за да достигне вреднос од околу милион долари, според актуелниот курс. Половина од паричниот дел од наградата овој пат ќе му припадне на Бејкер, додека другата половина ќе биде поделена меѓу Хасабис и Џампер „за предвидување на структурата на протеините“, соопшти академијата.
Наградата за хемија е трета што се доделува секоја година по медицина и физика, кои беа објавени претходно оваа недела.
Нобеловата награда е востановена по волја на Алфред Нобел, кој се смета за изумител на динамитот и богат причинител, а се доделува на „оние кои во текот на претходната година му донеле најголема корист на човештвото“. Првично доделена во 1901 година, 15 години по смртта на Нобел, наградата се доделува за достигнувања во медицината, физиката, хемијата, литературата и мирот. Победниците во секоја категорија ги делат паричните награди, кои се прилагодуваат со текот на годините. Наградата за економија е додадена подоцна и е финансирана од Шведската централна банка.
Хемијата, која му беше особено драга на Алфред Нобел и науката која најмногу се применува во неговото инвентивно дело, не мора да е најпривлечната од наградите, но меѓу претходните добитници се научните великани како пионерите на радиоактивноста Марија Кири и Ернест Радерфорд.
Минатата година, Нобеловата награда за хемија им беше доделена на Мунги Бавенди, Луис Брус и Алексеј Екимов за откривањето на ситни кластери атоми познати како квантни точки, кои сега широко се користат за создавање бои на рамни екрани, диоди што емитуваат светлина. (LED) светилки и уреди кои им помагаат на хирурзите да ги видат крвните садови во туморите.
