Илегалните балерини на Иран

Танцувањето е илегално на Блискиот исток, но тоа не ги спречува одметничките учители по балет да одржуваат часови во тајност.

Кога била тинејџерка, Ада од Иран (денес работи како веб-девелопер) морала да бега од моралната полиција. „Еднаш втрчав во една продавница во надеж дека тие ќе ме одминат, но тие ме виделе и влегоа по мене“. Низ смеа се сеќава дека по обичај, и го проверувале лакот на ноктите, да не е пресјаен и препривлечен.

„Секој од полицајците имаше различна идеја за тоа што би ги запалило мажите, па тешко беше да се предвиди како ќе реагираат. Но, јас знаев дека мразат виолетово, затоа и бегав. Продавачот ме виде и ми ја отвори задната врата низ која избегав во скриената уличка, а на полицајците им кажа дека не ме видел“.

Да, тинејџерската револуција е симпатична и смешна, ама во Иран знае да има и последици.

„И беше револуција! Носевме ракавици за да ги скриеме нашите раце и користевме трикови за да не нé фатат дека носиме колку што може повеќе шминка. Тоа е тоа што ни го прави владата. Прават да се чувствуваме дека лакирањето на ноктите е сериозна бунтовничка постапка. Те приморуваат да се грижиш за малите нешта, за да немаш енергија да се бориш за големите“.

Кога имала 20 години, Ада се запишала на часови по балет. Тоа изгледало вака: морала тајно да ги пребарува локалните весници во потрага по „правата реклама“, морала да бара по онлајн форуми, морала да се јавува на мистериозни телефонски броеви и да кажува имиња на пријатели наместо почетните букви. Најпосле, успеала да добие влез во тајните класови.

Како што рековме, танцувањето е нелегално во Иран. Пред Иранската револуција во 1979-та, Иран фрлаше многу пари на уметноста, особено на танцовите програми кои комбинираа елементи од традиционалните танци со западните дисциплини, како балетот. Откако владата на Ша беше соборена, танцот беше прогласен за грев. Националното балетско друштво беше распуштено, а сите негови странски членови избегаа од земјата.

Членовите, пак, од Иран, беа соочени со три избора: да ја напуштат нивната професија и да најдат друг начин да заработуваат за живот, да избегаат од Иран и да формираат балетско друштво некаде надвор низ светот (како Les Ballets Persans, што денес оперира во Стокхолм) или да останат во татковината и да продолжат да танцуваат „во бегство“, со отворена непослушност и преку подмитување на одредени луѓе.

Денес Ада има 28 години. „Не сум некој ризикувач и никогаш не отидов на илегалните забави за време на колеџот“,  вели таа, „но часовите по танцување ми изгледаа како вредни за ризикување“.

Ама не е само танцувањето забрането во Иран: секоја музика што прави спонтано да ти дојде да заиграш е прогласена за грев/грешна. „Музиката е во ред сé до оној момент кога ќе почне да ти предизвикува задоволство. Тогаш станува грев“.

И додека девојчињата од западното (вклучувајќи го и нашето) поднебје можеш да ги видиш во розеви фустанчиња и балетски чевличиња уште на 3-годишна возраст, Ада морала да крие од нејзините родители. Во спротивно, ќе и забранеле да продолжи да ги посетува часовите, кои и онака биле често прекинувани од упадите на полицијата, особено кога учителите немало да платат доволно големо мито. Евентуалното апсење на Ада ќе ја испратело во затвор и ќе ја испишело од факултетот.

Во денешно време, часовите се одржуваат во напуштените болнички подруми, деловни простори или во приватноста на домовите на учителите. Во најголем број од случаите, учителот ги одбројува тактовите усно, без да ризикува да пушти музика и да ги алармира соседите.

Поранешната учителка на Ада раскажува: „Во секое време постои шанса дека полицијата ќе влета и ќе не уапси сите до еден. Постојано им повторувам на моите студенти дека не можам да им гарантирам безбедност. Сепак, се трудам да бидам многу внимателна. Прифаќам само студенти што ми се препорачани од други студенти. Не ризикувам да ги пополнам класовите преку реклами, како некои други учители што делат визит-карти на улица“.

А рекламирањето на часови по балет во Иран е многу деликатна умешност: Премалку промоција ќе ти донесе празни класови, премногу промоција ќе ти донесе премногу полиција.

Една друга учителка – Јаси, се сеќава на претпазливоста на нејзината менторка: „Беше многу внимателна. Неколку пати добиваше покана од владини луѓе и луѓе кои се јавуваа директно од канцеларијата на Али Каменеј (врховниот водач на Иран) да игра ирански фолклорни танци на некои меѓународни настани или во амбасадите во странство. И нудеа добра компензација, но таа одби“. Менторката на крајот заминала од Иран за да предава во странство, додека Јаси ги преземала нејзините класови, исто така одбивајќи сочни понуди од режимот и играње во јавност.

И додека револуцијата уништи многу балетски кариери, од друга страна создаде необични можности за луѓе како Насрин, млада танчерка која сега е една од единствените произведувачи на чевли за танцување во Техеран. Пред револуцијата, професионалните и аматерите танчери можеа да купат чевли од многу различни места и имаа голем избор, од  ефтини и шарени – па до високо-квалитетни чевли. Околу триесет и пет години подоцна, изработувачите на чевли за танцување се заминати, починати или се бават со нешто друго. Насрин, пак, се рекламира на Инстаграм и другите социјални мрежи; нејзина публика се специфични таргет групи, а нејзиното семејство не препознава дека чевлите што ги прави се за танцување. „Правам чевли за танцување. Не можат да ми забранат да изработувам чевли“.

Кога Ада почнувала со часовите, луѓето биле многу позагрижени дека ќе бидат уапсени.  Денес, по неколкудецениското натегање помеѓу фундаменталниот Ислам и одбивањето на иранската јавност да прифати дека танцувањето е грев, во Иран е дојдено до своевиден непишан договор: „плати и ќе можеш да танцуваш“.

„Тие уште велат дека танцувањето е грешно и дека не смееш да танцуваш, освен ако платиш поткуп, тогаш смееш да танцуваш, но само во тајност… бидејќи е грешно“.

Танцувачите продолжуваат да се кријат од нивните фамилии, учителите продолжуваат усно да го одредуваат ритамот, а изработувачите на чевли се малкубројни. Единствен напредок има во тоа што се зголемуваат можностите за танцување во јавност, но само на настани на кои гости се само жени (не и пред мажи).

Јаси исто така потврдува дека работите се поразмрдани по изборот на претседателот Хасан Рухани во 2013-та. „Шансите за настап се поголеми, но за такво нешто бараат многу пари. Мораме да платиме многу големи суми, еден настап нé чини околу 200 милиони риали (околу 6.630 долари)“.

„Режимот продолжува да бенефитира од нејасната граница помеѓу тоа што е легално, а што е нелегално“, вели Ада. „Тоа ни отежнува да ги предизвикаме, а мнозинството сé уште живее ограничени животи, во обид да ја избегне опасноста. Нејаснотијата и стравот се најлесните начини за контрола на луѓето“.