Во 2023 година во земјите од Западниот Балкан е регистрирано зголемување на загадувањето од јаглен, како последица на одлуките на властите да продолжат со работа застарените термоцентрали на јаглен, се оценува во најновиот извештај на мрежата на невладини еколошки организации Бенквоч.
Како резултат на ова, според мрежата, зголемено е загадувањето со сулфур диоксид, а над дозволените ниво биле и емисиите на прашина и азотни оксиди.
– Лани, шест години по стапувањето во сила на Правилата за контрола на загадувањето утврдени со Договорот за Енергетската заедница, емисиите на сулфур диоксид од постројките на јаглен во Босна и Херцеговина, Косово, Северна Македонија и Србија заедно беа 5,7 пати повисоки од дозволеното ниво. Ова претставува чекор наназад во однос на 2022 година, кога тие беа 5,6 пати повисоки од дозволеното, се наведува во документот.
Според организацијата, апсолутен рекордер според емисиите на сулфур диоксид во регионот е електраната „Угљевиќ“ во Босна и Херцеговина. Операторот на електраната „Електостопанство на Република Српска“ земал кредит од Јапонската агенција за меѓународна соработка од 85 милиони евра за изградба на оддел за десулфуризација во „Угљевиќ“, за кој сега од компанијата признаваат дека на работи поради низа технички проблеми, но и поради тоа што претставува „економски товар“.
Вицешампион загадувач е термоцентралата „Костолац Б“ во Србија, која иако од 2021 година бележи намалување на емисиите на сулфур диоксид, сепак тие минатата година биле на ниво 5,8 пати повисоко од дозволеното. И за изградба на оддел за десулфуризација во „Костолац Б“ е земен кредит од Кинеската извозна банка, но тој не се користи целосно.
Бенквоч во извештајот посочува и дека емисиите на прашина од постројките на јаглен во регионот во 2023 година биле за 1,75 пати повисоки од дозволеното ниво, а на азотни оксиди за 1,3 пати.
Согласно Националните планови за намалување на емисиите (НЕРП) на земјите од регионот, до крајот на минатата година требаше да бидат затворени застарените електрани на јаглен, но Босна и Херцеговина, Србија и Црна Гора не ги испочитуваа обврските и тие централи се уште се во функција, се посочува во документот.
Во извештајот се наведува дека термоцентралата „Пљевља“ во Црна Гора требало да биде затворена до крајот на 2020 година, а „Тузла 4“ и „Какањ 5“ во Босна и Херцеговина и „Морава“ во Србија до 2022 година, но тие се уште се во функција. Дополнително, операторот на „Морава“, „Електростопанство на Србија“ соопшти дека се планира оваа термоелектрана да работи најмалку до 2026 година, исто како и „Колубара А“.
Бенквоч нагласува дека Секретаријатот на Енергетската заедница покренал неколку случаи за прекршување на одредбите од Договорот, но засега ниту една од постројките на јаглен прекршители не е санкционирана, ниту пак постојат јасни, ажурирани и реални планови за нивно затворање или усогласување со еколошките норми и стандарди.
Енергетскиот координатор на Бенквоч за Балканот, Давор Пехчевски, оценува дека Владите и јавните претпријатија во регионот „имаат намера да го исцицаат и последниот киловат од нивните стари електрани на јаглен, без оглед на здравствените трошоци“.
– Националните енергетски и климатски планови (НЕЦП) на овие земји мора да утврдат како и кога постепено ќе прекине користењето на јагленот, но повеќето од нив досега не го направија тоа. Во Северна Македонија, затварањето (на постројките на јаглен) се одлага, а во меѓувреме не се преземаат никакви мерки за справување со загадувањето, вели Пехчевски.
Според него, операторите со електраните на јаглен мора да се решат – или веднаш да ги затворат или да преземат мерки за нивно усогласување со стандардите додека не бидат затворени.
Одговорната за енергетска политика во Југоисточна Европа во Бенквоч, Пипа Галоп, смета дека во време кога лидерите на ЕУ изгледаат уверени во способноста на Србија да управува со последиците врз животната средина од ископувањето на литиум, овој извештај нуди „отрезнувачки приказ на реалноста“ во спроведувањето на европското законодавство за животна средина во регионот.
– Неспособноста на Европската комисија да обезбеди усогласеност со законодавството на ЕУ за контрола на загадувањето, става голема дамка на имиџот на ЕУ во регионот. Новиот комесар за проширување мора да се справи со ова, додава Галоп.
Бенквоч е глобална мрежа на 17 еколошки невладини организации од Централна и Источна Европа, чие седиште е во Прага.
